Bí quyết khai mở tư duy học sinh giỏi Lịch sử

Dạy Lịch sử, bồi dưỡng học sinh giỏi Lịch sử, giáo viên cần coi trọng việc hướng dẫn, gợi mở để học sinh tự đặt vấn đề suy nghĩ, trao đổi và nghiên cứu; phải nắm được những nguyên tắc và con đường phát triển tư duy học sinh.

7 biện pháp giúp học sinh phát triển tư duy

Để thực hiện tốt vấn đề này, giáo viên Hà Trọng Thái (Trường THPT chuyên Lào Cai) cho rằng, cần thực hiện đồng bộ các biện pháp sau đây.

Thứ nhất: Thông báo cho học sinh toàn bộ kế hoạch, nội dung chương trình học tập trong năm học và cả khóa học; đánh dấu những phần kiến thức khó, trọng tâm để các em dành nhiều thời gian suy nghĩ, nhất là kế hoạch ôn luyện trong giai đoạn thi học sinh giỏi tỉnh, khu vực và cấp quốc gia.

Thứ 2: Giới thiệu, hướng dẫn tư liệu đọc thêm cho học sinh, để làm sao học sinh có một bộ sách tham khảo hoàn chỉnh. Quan trọng nhất là các tài liệu có liên quan đến kỳ thi học sinh giỏi quốc gia, những công trình vừa được công bố có những quan điểm mới tiến bộ.

Thứ 3: Thường xuyên kiểm tra, đánh giá ý thức, kết quả học tập của học sinh. Bổ sung vào đội tuyển những học sinh thực sự có năng lực, trình độ và loại những học sinh không đủ năng lực. Giáo viên cần nắm bắt được thế mạnh và điểm yếu của từng học sinh, trên cơ sở đó đưa ra phương pháp dạy học, thời gian bồi dưỡng thích hợp.

Thứ 4: Chú ý phát hiện những học sinh có năng khiếu vượt trội để có kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng riêng. Thực tế, đối với học sinh trường chuyên, học sinh chủ yếu là khá, giỏi, nhưng trong số đó sẽ có những học sinh thực sự xuất sắc. Những học sinh này cần phải được tạo điều kiện tốt nhất để phát huy hết năng lực học tập.

Thứ 5: Tất cả học sinh giỏi đều phải được giao nghiên cứu và viết chuyên đề hẹp (đảm bảo tính vừa sức, thiết thực...). Đề tài nghiên cứu, học sinh có thể làm theo nhóm, cá nhân. Một số học sinh xuất sắc có thể tham gia vào các công trình nghiên cứu của giáo viên. Đồng thời, tổ chuyên môn, trường sẽ tổ chức hội thảo để các em báo cáo kết quả nghiên cứu.

Thứ 6: Trước khi lên lớp, giáo viên cần gửi chuyên đề sẽ dạy cho học sinh ít nhất trước 1 tuần kèm theo tên tài liệu tham khảo phục vụ chuyên đề đó để học sinh có thời gian chuẩn bị và tìm hiểu trước. Lưu ý, cả một chuyên đề hoàn chỉnh chứ không phải là tên chuyên đề, hay một số câu hỏi nằm trong chuyên đề đó.

Thứ 7: Trong quá trình lên lớp, giáo viên có thể sử dụng rất nhiều phương pháp dạy học, bởi các phương pháp này đều có những mặt mạnh và hạn chế. Vấn đề ở chỗ giáo viên biết khai thác, vận dụng một cách phù hợp, làm sao hướng tới mục đích thúc đẩy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh trong việc tiếp thu, khám phá tri thức.

Một trong những phương pháp hiệu quả nhất trong bồi dưỡng học sinh giỏi Lịch sử quốc gia là phương pháp dạy học nêu vấn đề.

Theo đó, giáo viên dẫn dắt học sinh vào một tình huống có vấn đề, một tình huống mâu thuẫn. Tình huống này cần rõ ràng. Sau đó, tổ chức hướng dẫn và tạo điều kiện gợi mở, cung cấp một số sự kiện làm nảy sinh và giải quyết vấn đề.

Ví dụ: Khi trình bày công lao của Nguyễn Ái Quốc với phong trào cách mạng Việt Nam 30 năm đầu thế kỷ XX, giáo viên có thể nêu vấn đề:

”Theo các em, dân tộc Việt Nam đã chọn con đường cách mạng theo khuynh hướng vô sản, hay Nguyễn Ái Quốc đã chọn cho?”

Học sinh phải tìm tài liệu để làm sáng tỏ vấn đề, và các em phải thấy được đâu là những điều kiện khách quan và chủ quan tác động đến sự lựa chọn ấy.

Kết quả, các em phải hiểu được, chính dân tộc Việt Nam đã lựa chọn con đường cách mạng theo khuynh hướng vô sản.

Giáo viên đặt tình huống có vấn đề tiếp: “Vậy, vai trò của Nguyễn Ái Quốc là gì?”. Học sinh một lần nữa lại phải tìm tài liệu, sự kiện lịch sử để trả lời: Nguyễn Ái Quốc đã tìm ra con đường cứu nước đúng đắn cho cách mạng Việt Nam...

Phát triển khả năng thực hành lịch sử

Theo giáo viên Hà Trọng Thái, phát triển khả năng thực hành, hoạt động thực tiễn của học sinh, không đơn giản chỉ dừng lại ở chỗ giúp học sinh cụ thể hóa các sự kiện lịch sử, làm và sử dụng các loại đồ dùng trực quan, khả năng vẽ bảng biểu và bản đồ, lược đồ, mà phải giúp học sinh liên hệ, so sánh, đối chiếu, phân tích các sự kiện lịch sử đã qua với những sự kiện đang diễn ra hàng ngày để thấy được chiều hướng phát triển của lịch sử.

Từ đó, giúp học sinh thấy được những bài học lịch sử, quy luật phát triển của xã hội loài người, giáo viên phải đặt học sinh vào một tình huống lịch sử cố định để xem các em giải quyết ra sao.

Ví dụ, khi dạy bài 17, sách giáo khoa Lịch sử lớp 12: “Nước Việt Nam dân chủ cộng hòa từ sau ngày 2/9/1945 đến trước ngày 19/12/1946”, giáo viên có thể đặt học sinh vào tình huống sau:

“Nếu em là một thành viên trong Chính phủ của Chủ tịch Hồ Chí Minh, đứng trước tình thế “ngàn cân treo sợ tóc” của đất nước em sẽ làm gì?” Cụ thể hơn, có thể hỏi: “Đứng trước nạn đói năm 1945 em sẽ làm gì?”

Hoặc khi dạy học sinh tìm hiểu Chiến dịch Việt Bắc thu đông năm 1947, giáo viên cung cấp cho học sinh âm mưu, thủ đoạn, hành động của thực dân Pháp khi tiến hành tấn công Việt Bắc và hỏi: “Em sẽ làm gì để phá tan cuộc tấn công mùa đông của giặc Pháp, nếu như được Đảng, Chính phủ giao nhiệm vụ Tổng chỉ huy quân đội?”.

Với những tình huống này, học sinh có thể sẽ trả lời “ngô nghê”, nhưng nhiều lần như vậy, các em sẽ như được sống trong thời kỳ lịch sử đó. Từ đó, tránh được lối học nhồi nhét, áp đặt những cái sẵn có trong lịch sử, tăng cường khả năng thực hành, hoạt động thực tiễn, tính chủ động, sáng tạo của học sinh.