Từ một bài thơ đến ngày thơ Việt Nam…

Đông đảo các nhà thơ và người yêu thơ đến dự ngày Thơ Việt Nam tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám (Hà Nội).

Thơ là người bạn tri kỷ và làm tâm hồn bay bổng thăng hoa. Thơ là thú chơi tao nhã của người Việt từ xưa đến nay. Dịp Tết Nguyên tiêu năm 2011 này, người dân Việt Nam càng cảm nhận thêm nhiều sự kiện đặc biệt như kỷ niệm 100 năm ngày Bác Hồ đi tìm đường cứu nước tại Bến Nhà Rồng (1911), 70 năm ngày Bác trở về Tổ quốc sau 30 năm bôn ba tìm đường cứu nước, giải phóng dân tộc (1941)... Tất cả để nhớ về một người chiến sĩ cộng sản lỗi lạc, thi nhân của bài thơ “Nguyên tiêu” độc đáo đã khởi nguồn cho Ngày thơ Việt Nam hôm nay.

Năm 1947, thực dân Pháp mở những trận càn lớn vào chiến khu Việt Bắc. Song, chiến thắng Thu - Đông (sông Lô) và trận Bông Lau vang dội vào tháng 10-1947 đã đập tan mưu đồ ấy của thực dân Pháp. Đầu xuân Mậu Tý (1948), tại “thủ đô gió ngàn”, Bác Hồ - vị Tổng tư lệnh tối cao của dân tộc đã cùng với Trung ương Đảng bàn bạc kế hoạch quân sự cho những chiến dịch tiếp theo. Sau cuộc họp ở chốn “yên ba thâm xứ”, Bác xuôi thuyền về căn cứ chiến khu Việt Bắc. Đêm về khuya, trăng sáng, vẻ đẹp huyền ảo thiên nhiên đại ngàn Bác cảm hứng đọc bài thơ “Nguyên tiêu” bằng chữ Hán: Kim dạ nguyên tiêu nguyệt chính viên/ Xuân giang xuân thủy tiếp xuân thiên/ Yên ba thâm xứ đàm quân sự/ Dạ bán quy lai nguyệt mãn thuyền”. Bản dịch của Xuân Thủy: “Rằm tháng giêng/ Rằm xuân lồng lộng trăng xuân/ Sông xuân nước lẫn màu trời thêm xuân/ Giữa dòng bàn bạc việc quân/ Khuya về bát ngát trăng ngân đầy thuyền”.

Bài thơ là một bức tranh xuân với những nét vẽ và gam màu đậm chất “xuân” thanh thoát. Đêm nguyên tiêu trăng lồng lộng soi trên một không gian bao la của chiến khu Việt Bắc. Trăng rằm tháng giêng vừa tròn (nguyệt chính viên) mang vẻ đẹp trong sáng, cảnh thêm hữu tình. Nơi “thủ đô đại ngàn” đang huyền ảo một màu xanh của vạn vật. Màu xanh lấp lánh của “xuân giang”, màu xanh ngọc bích của “xuân thủy” tiếp nối với màu xanh của “xuân thiên”. Trong câu thơ “Xuân giang xuân thủy tiếp xuân thiên”, ba từ “xuân” tiếp nối nhau như là những nét vẽ đặc sắc làm nổi bật cái “thần” của cảnh vật sông, nước và bầu trời.

Bài thơ viết trong khoảnh khắc nhưng toát lên vẻ đẹp của ánh trăng rằm mênh mang giữa tiết trời xuân ấm áp hơi thở cuộc kháng chiến chống Pháp. Trăng nguyên tiêu là trăng ước hẹn, trăng viên mãn, đồng vọng với niềm hy vọng và tình cảm giao hòa giữa con người với đất trời vào xuân, với con người. Trong hoàn cảnh này, người đang thưởng trăng nguyên tiêu không chỉ mang cốt cách như các tao nhân mặc khách, mà còn là con người hành động, người chiến sĩ cách mạng, vị lãnh tụ đang “bàn bạc việc quân”. Đây là một trường hợp “ngắm” trăng rất đặc biệt: “Yên ba thâm xứ đàm quân sự”. “Yên ba” là khói sóng, một thi liệu cổ trong Đường thi được Bác vận dụng rất tinh tế và sáng tạo càng làm cho bài thơ mang đậm dấu ấn cổ điển.

Và kết hợp với 3 chữ “đàm quân sự” lại làm cho vần thơ mang màu sắc hiện đại và không khí lịch sử của thời đại. Bài thơ còn có một điểm thú vị nữa, hình ảnh trăng xuất hiện từ câu thơ đầu và kết thúc là hình ảnh “nguyệt mãn thuyền” đã trở thành thuyền thi tứ đong đầy ánh trăng. Ta nghĩ đến những ngày kháng chiến gian khổ, Bác đã hướng tới vầng trăng rằm tháng giêng, hướng tới bầu trời xuân với tâm hồn trong sáng và phong thái ung dung. Con thuyền chở đầy ánh trăng cũng là con thuyền kháng chiến đang hướng tới chiến công và niềm vui thắng trận. Cái đẹp của thiên nhiên hòa quyện với vẻ đẹp cốt cách, phong thái ung dung tự tại của Bác, hai con người chiến sĩ – thi sĩ hòa quyện nhau. Bài thơ không có từ sáng nào, nhưng tràn ngập ánh sáng của trăng, của sông nước, của niềm lạc quan và lãng mạn cách mạng. Cảm hứng của “Nguyên tiêu” là cảm hứng của niềm vui, hạnh phúc, tin tưởng và hy vọng.

“Nguyên tiêu” được viết theo thể thơ thất ngôn tứ tuyệt, man mác phong vị Đường thi. Đây là một bài thơ đứng hàng đầu trong 100 bài thơ hay nhất thế kỷ XX, do Trung tâm Văn hóa doanh nhân và Bộ GD-ĐT tuyển chọn trong nền thi ca Việt Nam từ cổ chí kim. Hội nhà văn Việt Nam đã quyết định: Lấy Rằm tháng Giêng âm lịch hàng năm, ngày Bác Hồ viết bài thơ “Nguyên tiêu” nổi tiếng ra đời từ rằm tháng giêng Mậu Tý (1948) của Bác Hồ kính yêu làm “Ngày thơ Việt Nam”. Năm đầu tiên được tổ chức vào rằm tháng giêng Quý Mùi (15-2-2003). Giá trị tư tưởng và nghệ thuật của “Rằm tháng giêng” đã và sẽ mãi mãi vang vọng cùng non sông, đất nước và hiện hữu như một áng thơ tuyệt mỹ trong tâm hồn mỗi người dân Việt.

Từ đó đến nay, vào ngày rằm tháng Giêng hằng năm, trên khắp mọi miền đất nước đều diễn ra nhiều hoạt động phong phú như kéo lá cờ Thơ, ngâm thơ, đọc thơ, bình thơ, sáng tác thơ, giao lưu giữa nhà thơ với công chúng, xem thư pháp thơ... Tất cả thể hiện một tình yêu với... thơ, một tâm hồn... thơ, đó là nét độc đáo trong văn hóa Việt Nam, đặc biệt trong dịp Tết đến xuân về, trong dịp Tết Nguyên tiêu – ngày rằm đầu tiên của năm mới.

Từ bài thơ “Nguyên tiêu” của Hồ Chí Minh, chúng ta càng thấm thía hơn ngày hội thơ của toàn dân tộc yêu thơ trên đất Việt vào ngày rằm tháng Giêng – Ngày thơ Việt Nam...